Në nëntor të vitit 2023, në një diskutim të organizuar nga Syri i Vizionit për qytetarët dhe nxënësit e Pejës, Lendita Krasniqi nga Qendra Rajonale e Shëndetit Publik shpalosi rreziqet biologjike dhe kimike që i kanosen njeriut nga degradimi i mjedisit.

Duke qenë se në Pejë qytetarët paraprakisht kishin identifikuar dy zona që janë subjekt i degradimit natyror si akumulimi i mbeturinave në Parkun Kombëtarë të Rugovës dhe rrjedhjen e ujërave të zeza pranë shkollës fillore "Xhemajl Kada", atëherë edhe prezantimi u fokusua në pasojat shëndetësore që mund të shfaqen si rezultat i këtyre dy problematikave.

Krasniqi tha se hedhja pa kriter e mbeturinave në mjedise të hapura natyrore paraqet rreziqe të shumëanshme për shëndetin e njeriut. Akumulimi i mbeturinave në këto mjedise siç ështe rasti në Kuçishtë bëhet një terren pjellor për vektorët e sëmundjeve dhe fut kontaminues të rrezikshëm në ekosistem.

Duke kaluar në një çështje tjetër urgjente, Krasniqi trajtoi rrjedhën e rrezikshme të kanalizimit pranë një shkolle fillore. Ajo theksoi kërcënimet specifike që paraqiten për fëmijët, duke përmendur potencialin për sëmundjet që vijnë nga uji dhe ekspozimi i drejtpërdrejtë ndaj patogjenëve.

Në takim u se shkarkimet e patrajtuara të ujërave të zeza mund të kenë pasoja afatgjata në shëndetin publik sepse ky shkarkim shkakton një spektër të gjerë sëmundjesh. Ndotës të tillë si bakteret, viruset dhe parazitët e pranishëm në ujërat e zeza mund të rezultojnë në infeksione gastrointestinale, kolerë, ethe tifoide dhe hepatit A. Ekspozimi mund të çojë gjithashtu në infeksione të lëkurës, probleme të frymëmarrjes dhe infeksione të syve.

Përfundimisht, Krasniqi, bëri thirrje për veprim kolektiv për të adresuar këto sfida mjedisore. Qytetarët dhe nxënësit e pranishëm në diskutim të shqetësuar kërkuan zgjidhje institucionale, veçanërisht në lidhje me rrjedhjen e rrezikshme të ujërave të zeza pranë shkollës.

Në një diskutim të organizuar në nëntor nga organizata Fortesa në fshatin Koretin, shqetësimet mbi pasojat shëndetësore të shkaktuara nga ujërat e zeza dhe nga degradimi i lumit  u vendosën në qendër të vëmendjes. Diskutimi mblodhi së bashku banorët e fshatit Koretin për të adresuar çështjet urgjente mjedisore të identifikuara paraprakisht nga vetë komuniteti gjatë vizitës së lumit të këtij fshati.

Sejdi Kurteshi, një ambientalist prezantoi rreziqet shëndetësore të shkaktuara nga shkarkimi i ujërave të zeza në lumin e Koretinit. Kurteshi theksoi se ndotja e lumit me ujëra të zeza, i ka vendosur banorët përballë një krize që rrezikon mirëqenien dhe shëndetin e tyre nga sëmundje të shumta infektive apo edhe nga ndonjë epidemi. Kurteshi u bëri thirrje të pranishmëve për kujdes nga konsumimi i ujit nga burime të pakontrolluara dhe të pasigurta për shkak të mundësisë së kontaminimit të këtyre burimeve nga lumi dhe transmetimit të mundshëm të sëmundjeve infektive.

Banorët shfaqën shqetësimet e tyre për gjendjen e vështirë të mbi 3000 banorëve që po përballen në baza ditore nga ky kontaminim dhe degradim mjedisor. Sipas banorëve lumi është bërë një vatër e ujërave të zeza dhe poashtu paraqet një rrezik edhe për sjelljen e përmbytjeve ashtu sic kishte ndodhur në vitin 2021.

Banorët bënë thirrje që autoritetet t'i adresojnë këto sfida. Nevoja urgjente për ndërhyrje të menjëhershme dhe zgjidhje të qëndrueshme për lumin e Koretinit me qëllim që të evitohen pasojat shëndetësore dhe mjedisore në të ardhmen ishte kërkesa kryesore e këtij diskutimi.

Në një diskutim publik të organizuar nga OJQ Mundësia në Mitrovicë, Dr. Teuta Fejza nga Instituti i Shëndetit Publik prezantoi pasojat e ndotjes së mjedisit dhe implikimet në shëndetin publik. Diskutimi theksoi nevojën urgjente për ndërgjegjësimin e komunitetit dhe përpjekjet e bashkërenduara për të trajtuar ndikimin e dëmshëm të ndotjes tek qytetarët.

Teuta Fejza e nënvizoi dëmin e thellë që ndotja u shkakton organizmave të gjallë, duke e bërë pothuajse të pamundur jetën në zonat e prekura. Ajo identifikoi faktorë të ndryshëm që kontribuojnë në ndotjen duke përfshirë  tymin e emetuar nga fabrikat dhe automjetet, aktivitetin minerar, shpyllëzimin, depozitimin e parregullt të mbetjeve dhe çlirimin e substancave të dëmshme.

Ajo theksoi gjithashtu efektet negative të mbipopullimit në zona të caktuara urbane, duke përmendur ndërtimin e ndërtesave të larta dhe praninë e pamjaftueshme të hapësirave të gjelbra. Më vonë u konstatua se sëmundjet që vijnë nga faktorët e lartpërmendur përfshijnë kancerin, sëmundjet e zemrës, sëmundjet e mushkërive, astmën bronkiale, alergjitë, bronkitin kronik dhe sëmundje të ndryshme infektive.

Fejza ka folur më tej për ndotjen e ujit, duke u lidhur me faktin se 4 lumenjtë e qytetit të Mitrovicës janë në një gjendje alarmante nga ndotja me mbeturina dhe me ujëra të zeza. Burimet e tilla të kontaminuara të ujit mund të çojnë në një mori sëmundjesh të shkaktuara nga uji, duke sjell infeksione gastrointestinale. Poashtu, u cek se ky ujë i kontaminuar mund të çojë në një prevalencë të shtuar të sëmundjeve të shkaktuara nga uji si kolera, dizenteria dhe hepatiti A.

​Në adresimin e ndotjes së tokës, Teuta Fejza nënvizoi pasojat e saj për shëndetin e njerëzve. Toka e kontaminuar me substanca të rrezikshme mund të rrezikojë sigurinë e burimeve ushqimore, duke çuar potencialisht në konsumimin e toksinave. Kjo, nga ana tjetër, mund të rezultojë në sëmundje të tilla si çrregullime gastrointestinale, neurologjike dhe dëmtime të përgjithshme të organeve.

Qytetarët e pranishëm në diskutim ngjashëm shprehën shqetësimet e tyre për ndotjen me të cilën ballafaqohen e sidomos për ndotjen minerare nga minierat e këtij qyteti.

Banorët ngritën pyetje në lidhje me rreziqet që lidhen me metalet e rënda si dhe pasojat e mundshme për shëndetin publik nga ekspozimi ndaj metaleve të rënda dhe ndikimit specifik qe mund ta kenë në sistemin nervor. Pjesëmarrësit kërkuan sqarime mbi rrugët përmes të cilave kontraktohen metalet e rënda nga njeriu dhe efektet që ato mund t'i kenë në mirëqenien neurologjike.

Përfundimisht, nga ligjëruesja u konfirmua se qytetarët e Mitrovicës vijojnë t'i ekspozohen rrezikut nga metalet e rënda për vite me radhë dhe se pasojat shëndetësore janë afatgjate dhe të parikuperueshme.

Në Skenderaj në muajin nëntor është organizuar një diskutim publik i udhëhequr nga Dr. Lendita Krasniqi, eksperte nga Instituti i Shëndetit Publik ku është trajtuar tema e degradimit mjedisor dhe pasojat e tij në shëndetin e njeriut.

Vizitat në teren në lumin "Klina" në Llaushë dhe në deponinë inerte pranë fushës sportive  i kanë paraprirë këtij diskutimi. Lumi "Klina" në Llaushë, i cili është i kontaminuar nga mbeturinat dhe ujërave të zeza paraqet rreziqe të drejtpërdrejta shëndetësore tha Dr. Krasniqi.

 Uji i ndotur i lumenjve, veçanërisht nga mbeturinat dhe ujërat e zeza, mund të strehojë një sërë sëmundjesh që vijnë nga uji që paraqesin rreziqe të konsiderueshme për shëndetin e njerëzve.

Një nga sëmundje është giardiasis, e shkaktuar nga paraziti Giardia intestinalis, i cili çon në simptoma gastrointestinale si diarre, dhimbje barku dhe të vjellura. Përveç kësaj, uji i kontaminuar mund të bartë edhe bakterin Escherichia coli (E. coli), duke shkaktuar poashtu sëmundje të sistemit gastrointestinal. Ngashëm edhe virusi i hepatitit, ndihmohet nga ky ambient i ujërash të ndotura të lumenjve.

Shqetësimi i dytë kishte të bënte me një deponi me materiale inerte dhe ndërtimore pranë një terreni sportiv në Skenderaj. Dr. Krasniqi paralajmëroi për rreziqet respiratore nga pluhuri dhe ndotja e ajrit, duke kërkuar zhvendosjen e deponisë për sigurinë e atyre që përdorin terrenin sportiv.

Diskutimi publik përfundoi me një thirrje të përbashkët për angazhim  midis qytetarëve dhe autoriteteve lokale për zbatimin zgjidhjeve të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse. ​

Në diskutimin "Pasojat e degradimit mjedisor në shëndetin e njeriut" të organizuar në nëntor nga SHL Kosova dhe të udhëhequr nga kimisti Bekim Nazifi u shpalosën pasojat e shëndetësore me të cilat rrezikohen qytetarët e Rahovecit nga degradimi i mjedisit.

Bekim Nazifi adresoi një sërë shqetësimesh urgjente, duke filluar me  gurëthyesit që operojnë pranë qytetit e që lëshojnë grimca në ajr nga përpunimi i gurit. Këto grimca të cilat janë të rrezikshme përfundojnë në ujë, ajër dhe tokë e që në mënyra të ndryshme kontraktohen nga banorët lokal.

Më tutje, Nazifi, shtjelloi implikimet e mundshme shëndetësore të ekspozimit të zgjatur ndaj këtyre ndotësve të rrezikshëm dhe tërhoqi vëmendjen për materialet kancerogjene të pranishme në tre llojet e gurëve të përpunuar në këto gurore, duke i lidhur me rritjen e prevalencës së banorëve të Rahovecit që vuajnë nga leukemia dhe kanceri.

Rahoveci vlerësohet të ketë tokën më të ndotur me pesticide në Kosovë për shkak të pesticideve të pakontrolluara që përdoren në vreshta. Ekspozimi ndaj këtyre pesticideve, përveç degradimit të tokës, është lidhur me një gamë çështjesh shëndetësore, duke përfshirë problemet e frymëmarrjes, çrregullimet neurologjike dhe forma të ndryshme të kancerit.

Poashtu, mungesa e një impianti për trajtimin e ujërave të zeza në Rahovec, sipas Nazifit, rrit rreziqet shëndetësore pasi ujërat e zeza të patrajtuara derdhen në mjedis, duke i ekspozuar banorët ndaj patogjenëve të dëmshëm sic është edhe shembulli i lumit "Dullo".

Rrjedha e këtij lumi tashmë është një vendgrumbullim i mbeturinave si dhe adresë ku thertoret e kafshëve dhe bodrumet e verës i hedhin mbetjet e tyre. Ky kontaminim mjedisor përbën një kërcënim të madh për banorët, sepse i rrit  gjasat e sëmundjeve të shkaktuara nga ujit duke sjellë komplikime afatgjata shëndetësore.

Në përgjigje të këtyre problemeve mjedisore u sollën një sërë rekomandimesh për të zbutur pasojat shëndetësore të degradimit të mjedisit në Rahovec. Sugjerimet përfshinin mbjelljen e gjerë të fidanishteve në zonat urbane, pajisjen e shkollave të mesme me laboratorë për të matur cilësinë e ujit dhe ajrit, ndërtimin e impiantit për trajtimin e ujërave të zeza, kontrollimin e përdorimit të pesticideve, nxitjen e nismave për riciklimin e mbetjeve nëpërmjet granteve dhe rritjen e gjobave për ndotjen e mjedisit.

​