Instituti Demokratik i Kosovës (KDI), ka lansuar raportin Fletënotimi Mjedisor i Komunave”, i pari i këtij lloji në Kosovë, që analizon programet zgjedhore të 11 komunave dhe klasifikon premtimet e gjelbra. Sipas këtij raporti, deri në dhjetor 2024, në 11 komuna vetëm 27.27% e premtimeve të gjelbra janë përmbushur, duke reflektuar një mungesë të theksuar të llogaridhënies dhe një qasje anemike ndaj qeverisjes së gjelbër.

Drejtori ekzekutiv i KDI/TIK, Ismet Kryeziu, në hapje të konferencës ka vlerësuar se ky raport ka analizuar programet zgjedhore të 11 komunave dhe ka klasifikuar premtimet e gjelbra – ato që kontribuojnë në mbrojtjen e mjedisit. “Mos të harrojmë që Kosova vazhdon të përballet me sfida të mëdha mjedisore, të cilat ndikojnë drejtpërdrejt në cilësinë e jetës së qytetarëve. Ndotja e ajrit mbetet një nga problemet më serioze, ku vendi vazhdon të përballet me nivele alarmante të ndotjes, të shkaktuara kryesisht nga termocentralet me qymyr dhe ngrohja me dru”, ka thënë Kryeziu.

Gjatë prezantimin të gjetjeve kryesore të raportit, Ardian Muçaj nga KDI ka theksuar se përtej idesë që projektet e gjelbra do të ishin në fokus të qeverisjes lokale, përgjithësisht ato nuk arritën të etablohen si projekte të analizuara mirë, si në kuptim të realizimit teknik, kohor, efektit që do të prodhonin apo në kuptim të fizibilitetit financiar. Sipas tij, shumica e premtimeve të gjelbra më shumë ishin konceptuar si ide dhe si formulime të thjeshta deklarative.

Në panelin e diskutimit fokusuar tek temat “Rruga nga krijimi deri tek shpalosja e ofertave programore, dhe zbatimi i tyre nga komunat” dhe “Impiantet për trajtimin e ujërave të zeza”, kryetarët e komunave të të Rahovecit, Podujevës, Gjakovës dhe Kaçanikut kanë folur rreth angazhimit të tyre në implementimin e politikave të gjelbra, sfidave dhe rezultateve në punë.

Kryetari i Komunës së Rahovecit, Smajl Latifi ka thënë se çështja e dhënies së zotimeve publike nuk është çështje e momentit, por e diskutimeve të thella të partisë, diskutimeve të njerëzve me përvojë, takimeve me qytetarë dhe se zotimet duhet të jenë në përputhje me mundësitë. “Fletënotimi mjedisor për komunat është një mundësi për të reflektuar”, ka thënë Latifi.

Kryetari i Podujevës theksoi se ka shumë projekte të gjelbra që janë realizuar nga komuna e Podujevës pro që nuk kanë qenë pjesë e programit zgjedhor. Ai ka përmendur projektet që kanë filluar dhe ato që janë përmbyllur e që lidhen me politikat e gjelbra. “Nuk jemi tërësisht të kënaqur me të gjitha këto që janë bërë, sepse besoj se ky segment ka nevoja shumë më të mëdha dhe kërkon investime më të mëdha”, ka theksuar Bulliqi.

Nga ana tjetër, kryetari i Komunës së Gjakovës, Ardian Gjini ka shprehur pakënaqësi sa i përket dinamikës së zhvillimit të gjithmbarshëm dhe me theks të veçantë në politikat ambientaliste. “Për projekte konkrete është duke shkuar shumë ngadalë. Nuk është shpejtësia e zhvillimit të Kosovës që e kemi pritur”, ka potencuar Gjini.

Ndërkohë, kryetari i Komunës së Kaçanikut, Besim Ilazi ka vënë theksin te mungesa e mbështetjes financiare nga niveli qendror. “Deri më 28 dhjetor 2024, nuk ka pasur asnjë projekt të vetëm nga Qeveria. Më 28 dhjetor kemi vendosur katër lopata beton për nisjen e një qerdheje”, ka thënë Ilazi.

Monitorimi në secilën komunë është realizuar në bashkëpunim me organizatat lokale partnere: Mundësia në Mitrovicë, POLIS në Lipjan, AvoNet në Ferizaj, Qeliza në Gjakovë, Gjethi në Kaçanik, Qendra për Politika dhe Avokim (QPA) në Prishtinë, OJQ SHL Kosova në Rahovec, Iniciativa Qytetare Skenderaj (IQS) në Skenderaj, Ekovizioni në Podujevë, OJQ Fortesa në Kamenicë dhe Syri i Vizionit në Pejë. 

Organizata AvoNet, së bashku me një grup qytetarësh dhe një agronom, realizuan një auditim social për të vlerësuar përputhshmërinë e punimeve me kontratën e projektit “Pyllëzimi dhe rregullimi i parkut në Kodrën e Sherretëve”, me një vlerë mbi 917,000 euro.

Pas shqyrtimit të dokumentacionit dhe një vizite në terren, grupi auditoi komponentët kyç të projektit dhe identifikoi disa çështje që kërkojnë vëmendje nga Komuna e Ferizajt.

Gjetjet kryesore:
Dendësia e lartë e mbjelljeve të planifikuara
Sipas kontratës, është planifikuar mbjellja e rreth 5,000 drunjve, një numër i konsideruar i tepërt për sipërfaqen e parkut, duke marrë parasysh ndërtimet e tjera të planifikuara si amfiteatri, këndi i lojërave dhe pikat e informacionit. 

Mungesa e një plani të detajuar
Qytetarët konstatuan se nuk ka një plan detal për integrimin e elementeve të ndryshme të parkut duke krijuar paqartësi të mëtutjeshme.

Zgjedhja e papërshtatshme e drunjve
Në planin e mbjelljes përfshihet plepi i bardhë, një specie e njohur për shkaktimin e alergjive, e cila nuk është e përshtatshme për hapësira publike. Prania e tij mund të ndikojë negativisht në shëndetin e vizitorëve, veçanërisht fëmijëve dhe personave me ndjeshmëri ndaj alergjive.

Cilësia e dheut dhe mungesa e një plani për fertilizim
Gjatë inspektimit në terren, u konstatua se dheu ekzistues nuk është i përshtatshëm për mbijetesën e bimëve, gjë që mund të ndikojë në zhvillimin e drunjve. Po ashtu, kontrata nuk përmban një plan të qartë për fertilizimin e bimëve, një faktor kyç për rritjen dhe mbijetesën e gjelbërimit në park.

Rreziku nga cilësia e dobët e punimeve në shëtitoren metalike
Një tjetër çështje e rëndësishme e evidentuar ishte saldimi i dobët i shëtitores metalike, e cila ndodhet në një lartësi të konsiderueshme. Qytetarët vlerësuan se këto punime mund të përbëjnë një rrezik serioz sigurie për qytetarët dhe kërkon ndërhyrje të menjëhershme.

Rekomandimet për Komunën e Ferizajt

Rishikimi i planit të mbjelljes – Reduktimi i numrit të drunjve në përputhje me hapësirën reale të parkut dhe planifikimin e infrastrukturës ndihmëse.

Eliminimi i plepit të bardhë nga plani i mbjelljes – Për të shmangur ndikimet negative në shëndetin e qytetarëve, rekomandohet zëvendësimi i tij me specie të tjera më të përshtatshme për hapësira publike.

Sigurimi i një plani detal për publikun – Duhet të ofrohet një plan i qartë që përcakton vendosjen e elementeve të parkut dhe mënyrën e integrimit të tyre, duke garantuar transparencë të plotë në procesin e zbatimit të projektit.

Përshtatja e dheut dhe përfshirja e një plani për fertilizim – Duhet të bëhen përmirësime në cilësinë e dheut për të siguruar mbijetesën e bimëve, si dhe të përfshihet një strategji për fertilizimin e tyre.

Rishikimi i punimeve në shëtitoren metalike – Urgjentisht duhet të kryhen inspektime dhe ndërhyrje për të siguruar që saldimi i shëtitores metalike përmbush standardet e sigurisë.

Për më shumë gjeni videon këtu: https://www.youtube.com/watch?v=mEWZ6xpMiHE 

Më 18 dhjetor 2024, KDI dhe organizata IQS inspektuan punimet në fshatin Tushilë të Skenderajt lidhur me ndërtimin e një muri mbrojtës për të parandaluar rrëshqitjet e dheut pas vërshimeve të janarit 2023, me vlerë 32,932.65 euro.

Pavarësisht pranimit teknik nga Komuna e Skenderajt, auditimi social gjeti se punimet nuk përputheshin me kontratën. Muri mbrojtës rezultoi më i ulët se specifikimet, ndërsa gjerësia e tij nuk ishte e përcaktuar fare në kontratë. Një inspektim tjetër nga IQS më 8 mars konfirmoi se gjendja kishte mbetur e njëjtë.

Në këtë kuadër, janë dhënë disa rekomandime për të përmirësuar menaxhimin dhe mbikëqyrjen e projekteve publike:

• Në kontrata të përcaktohen qartë dhe me detaje të gjitha dimensionet e ndërtimit (gjatësia, gjerësia, lartësia) për të shmangur interpretimet e ndryshme gjatë zbatimit.
• Të sigurohet që titulli dhe përmbajtja e kontratës të përputhen me punimet në terren.
• Të përdoren kode të dedikuara buxhetore për projekte specifike për të shmangur paqartësitë dhe ndryshimet e panevojshme në përmbajtjen e kontratave.
• Gjatë mbikëqyrjes së projekteve, të sigurohet se punimet kryhen sipas dimensioneve të kontraktuara dhe në përputhje me dokumentacionin teknik.
• Të përdoren standarde të qarta për llogaritjen e materialeve, duke përfshirë kubikët e betonit dhe përmasat fizike të strukturave, për të shmangur paqartësitë në vlerësimin e realizimit të projektit.
• Pranimi teknik të bëhet vetëm pasi të jetë siguruar përfundimi i plotë i punimeve sipas kontratës dhe dokumentacionit teknik.
• Të vendosen mekanizma më të rreptë për inspektimin e punimeve, duke përfshirë raporte dhe fotografi të detajuara nga terreni.

Ky auditim është pjesë e nismës së Aleancës Qytetare për Transparencë, e cila po monitoron projektet publike në 12 komuna të Kosovës për të rritur llogaridhënien mbi investimet publike.

Gjeni videon për më shumë këtu: https://www.youtube.com/watch?v=d-tsifNPqIY 

Komuna e Ferizajt prej vitesh ka lëshuar leje ndërtimore duke u bazuar në Ligjin për Ndërtim, pavarësisht mungesës së Hartave Zonale – dokumente thelbësore për planifikimin hapësinor dhe bazën ligjore për dhënien e lejeve. Ministria e Mjedisit, Planifikimit Hapësinor dhe Infrastrukturës (MMPHI) ka cilësuar këtë praktikë si të paligjshme.

Pas refuzimit të Hartave Zonale nga autoritetet qendrore, Komuna e Ferizajt ka anashkaluar planet rregulluese urbane ekzistuese, të cilat sipas ligjit mbeten të vlefshme deri në miratimin e dokumenteve të reja. Në vend të tyre, Komuna ka zbatuar Ligjin për Ndërtim.

Për më shume detaje gjeni videon këtu: https://www.youtube.com/watch?v=qJx52CwPf50 

AVONET dhe KDI realizuan një auditim social për projektin Pyllëzimi dhe rregullimi i parkut në Kodrën e Sherretëve, të implementuar nga Komuna e Ferizajt.

Përfaqësues nga bashkësitë lokale, qytetarë dhe banorë vizituan vendin e punimeve për të vlerësuar progresin dhe përputhshmërinë me kontratën.

Auditimi synon të sigurojë përmbushjen e standardeve mjedisore, duke kontribuar në zhvillimin e qëndrueshëm dhe përmirësimin e cilësisë së jetesës.

Hapat e ardhshëm përfshijnë përgatitjen e një raporti të detajuar dhe prezantimin e rekomandimeve për Komunën e Ferizajt për të garantuar zbatimin sipas planit dhe pritshmërive të qytetarëve.